Czaszka z Katynia. Opowieść o zbrodni

Kraniet fra Katyn

W 2005 r. w Instytucie Medycyny Sądowej w Kopenhadze odkryto wypreparowaną czaszkę. Okazało się, że pochodzi ona z Katynia w Rosji, z masowego grobu, w którym zakopano tysiące zamordowanych polskich oficerów, i że dostarczył ją do Instytutu w czasach drugiej wojny światowej młody duński lekarz medycyny sądowej, Helge Tramsen.

I tu zaczynają się dwie paralelne historie tej książki. Jedna opowiada o ustalaniu tożsamości czaszki. Każde z dzieci dwóch zamordowanych polskich oficerów, syn Ludwika Szymańskiego osiadły w Australii i mieszkająca w Krakowie córka Ludwika Siemińskiego, miało nadzieję, że los dał im szansę godnego pożegnania ojca bestialsko zamordowanego przez komunistów w rosyjskim lesie w 1940 r. Trwające kilka lat, pełne perypetii losy ustalania tożsamości znalazły ostatecznie swój finał, zaś polski czytelnik ogląda swój kraj oczami zdumionej autorki – spojrzenie z zewnątrz zawsze jest odkrywcze, i bywa pouczające.

Druga opowieść tej książki to historia dwunastu lekarzy medycyny sądowej z różnych krajów, których propagandyści Goebbelsa powołali do komisji mającej za zadanie ustalić i potwierdzić, że za zbrodnie w Katyniu odpowiedzialny jest Związek Radziecki. Lekarze zostali tym samym wbrew swojej woli wciągnięci w służbę nazistowskiej propagandy i wyprawa do Katynia miała zaciążyć na reszcie ich życia. Oskarżano ich o kolaborowanie z Niemcami, niektórzy zginęli po wojnie w niejasnych okolicznościach, inni byli szantażowani przez ZSRR, wszyscy żyli w lęku o swój los, zwłaszcza ci, którzy jak Tramsen nigdy nie zaprzeczyli orzeczeniu, jakie wydali w Katyniu. W latach 1970. w Warszawie umiera córka Helgego Tramsena…

Masakra w lesie katyńskim należy do wydarzeń w historii Europy, które budziły najwięcej sporów, i jest głęboką traumą narodu polskiego. Dopiero po rozpadzie ZSRR w 1991 r. Rosja oficjalnie przyznała, że to radzieckie służby specjalne w 1940 r. zamordowały w Katyniu tysiące polskich oficerów i intelektualistów. Przez wszystkie lata do tamtej chwili Związek Radziecki usiłował przerzucić winę na zwyciężone nazistowskie Niemcy, państwa Zachodu milcząco akceptowały to historyczne kłamstwo, Helge Tramsen był prześladowany w swoim kraju przez duńskich komunistów, choć w czasie wojny wykazywał się odwagą i determinacją w walkach ruchu oporu – i o tym także jest ta niezwykła opowieść o ludziach niezłomnych i o ludziach, którzy poddawali się terrorowi.

Czaszka z Katynia jest także osobistą opowieścią o tym, jak bardzo tragedia ta poruszyła autorkę i zbliżyła do Polski.